Kaivalya

kaivalya, (Sanskritçe: “ayrılık”) Hinduizm'in Samkhya okulunda, bir bireyin bilincinin (purusha: “benlik” veya “ruh”) maddeden (prakriti) ayrı olduğunu fark ederek ulaştığı bir kurtuluş (moksha: kelime anlamıyla “serbest bırakma”) durumu. Samkhya okulu düalist bir kozmoloji ortaya koyar. Hem prakriti hem de purusha ebedidir ve farklı doğalara sahiptir. Prakriti her zaman değişirken, purusha sabittir. Ancak bunlar birbirine karışarak purusha'nın maddi dünyanın büyüsüne kapılmasına neden olabilir. Bu gerçekleştiğinde, purusha gerçek doğasını görmezden gelir, maddi dünyanın bir parçası olduğu yanılgısına düşer, karma (hem iyi hem de kötü eylemlerin etkileri) nedeniyle bu dünyaya bağlanır ve bir dizi reenkarnasyon geçirir. Bu esaretten kurtuluş, purusha'nın prakriti'den tamamen ayrı olduğunun farkına varmasıyla gerçekleşir; dolayısıyla kaivalya terimi kullanılır.